مقدمه:

در این فصل علاوه بر معرفی طرح شهاب،  تعریف نخبه و استعداد درخشان و هدایت تحصیلی  از دیدگاه پژوهشگران و نظریه‌پردازان، به بررسی ادبیات و پیشینه­ی این دو متغیر یاد می­شود پرداخته می­شود و تحقیقات گوناگون در خصوص استعداد درخشان و هدایت تحصیلی را در داخل و خارج کشور موردبررسی قرار خواهد گرفت.

طرح شهاب

مساله شناسایی، جذب و حمایت از نخبگان از جمله مواردی است که مورد تایید بزرگان و مسولین بلند مرتبه انقلاب اسلامی و همه اندیشمندان و صاحب نظران کشور است و در اسناد بالادستی کشور نیز نمود بارزی دارد. در سند چشم انداز جمهوری اسلامی ایران 1404 آمده است که کشور در افق 1404 می بایست برخوردار از دانش پیشرفته، توانا در تولید علم وفناوری، متکی بر سهم برتر منابع انسانی و سرمایه اجتماعی در تولید ملی باشد

اهداف

1-شناسایی، هدایت و حمایت آموزشی، تربیتی و معنوي صاحبان  از دورة ابتدایی تا پایان دورة آموزش متوسطه و » استعدادهاي برتر « زمینه سازي براي استمرار حمایت ها در مراحل مختلف آموزش عالی

2- پرورش استعدادهاي برتر و سرآمد و ایجاد سازوکارهاي مناسب براي رشد و بالندگی آنان به عنوان سرمایه هاي ملی و خدادادي.

 شوراي راهبري طرح شهاب در بنیاد ملی نخبگان

الف) ترکیب اعضا

1 – معاون پژوهش و برنامه ریزي بنیاد ملی نخبگان (رئیس شورا)

-2 رئیس ستاد مرکزي اجرایی طرح شهاب در وزارت آموزش و پرورش

 کمیتۀ علمی و فنی طرح شهاب

در راستاي تحقق اهدف طرح شهاب و با عنایت به لزوم تهیه محتوا و پشتوانه هاي علمی و نظري و کاربردي مناسب جهت اجراي طرح و بهره گیري از نظرات متخصصان در مراحل مختلف اجرایی، کمیته علمی و فنی طرح شهاب زیر نظرِ ستاد مرکزي اجرایی تشکیل می گردد.

ستاد اجرایی استانی طرح شهاب در ادارة کل آموزش وپرورش استان

الف) ترکیب اعضاء:

-1 مدیرکل آموزش و پرورش استان (رئیس ستاد)

-2 رئیس بنیاد نخبگان استان (نایب رئیس ستاد)

کارگروه تخصصی استانی طرح شهاب

«کارگروه تخصصی استانی طرح شهاب» به عنوان بازوي فنی وکارشناسی ستاد اجرایی استان، جهت تحقق وظایف ستاد اجرایی استان و نیز به منظور بررسی پرونده هاي افراد معرفی شده از ادارات آموزش وپرورش شهرستان ها، نواحی و مناطق و تعیین ضرورت ها و اقدامات لازم در انتخاب، هدایت و حمایت افراد برگزیده در سطح استان، زیر نظر ستاداجرایی استانی و با ترکیب زیر تشکیل می شود:

کارگروه اجرایی طرح شهاب در مدرسه

«کارگروه اجرایی طرح شهاب در مدرسه» به منظور بررسی چک لیست هاي شناسایی دانش آموزان تکمیل شده از سوي آموزگاران ودبیران، انتخاب، هدایت و حمایت افراد برگزیده در سطح مدرسه، دریافت و جمع بندي نظرات والدین دانش آموزان و ارائۀ گزارش کار به کارگروه علمی  اجرایی طرح شهاب در شهرستا ن/ناحیه/منطقه، با ترکیب زیر تشکیل می شود:

توجیه و آموزش مجریان

به منظور اجراي مناسب طرح شهاب، لازم است مجریان در کلیۀ سطوح نسبت به اهداف، مبانی نظري، راه کارهاي اجرایی و ملاحظات این طرح توجیه شده و هر گروه از مجریان، در حوزة صلاحیت هاي مورد نیازبراي ایفاي نقش خود، به خوبی آموزش ببینند.

فرایند هدایت

«هدایت»در لغت به معناي رشاد، رهیابی و استواري بر چیزي و نقیض  ضلالت و گمراهی است. مراد از «هدایت استعداد» در اصطلاح فرآیند راهنمایی دانش آموز مستعد است در راهی پایدار و با بهره گیري از نظام پرورشی که به آیین استوار، یکپارچگی و ثبات عاطفی در آن فرد بینجامد. فرآیند «هدایت استعداد» یک حرکت استکمالی و مستلزم بروز »

تعریف موسکا از نخبگان

به نظر موسکا گروه برگزیده، متشکل از اقلیتی از اشخاص است که قدرت را در جامعه ای بدست می گیرند. این اقلیت با یک طبقه اجتماعی واقعی، یا یک طبقه حاکم یا مسلط قابل مقایسه است. زیرا آنچه که به این اقلیت قدرت می بخشد و به آن امکان رسیدن به قدرت را می دهد. سازمان و ساخت آن است. به نظر او حرکت تاریخ اساسا تحت تاثیر منافع و ایده های گروه نخبگان بر سر قدرت انجام می شود(روشه، تغییرات اجتماعی،117).

تعریف میلز از نخبگان:

میلز نخبگان حاکم را چنین تعریف می کند. می توانیم نخبگان را بر حسب ابزارهای قدرت و به عنوان کسانی که مناسب فرماندهی را در خویش دارند تعریف کنیم. اگر جامعه را به دو طبقه حاکم و محکوم تقسیم کنیم و به افراد هر طبقه بر حسب میزان استعدادشان برای دخالت در اداره امور سیاسی نمره ای بدهیم، با تقسیم افراد به دو گروه یعنی کسانی که کمتر صلاحیت دارند و کسانی که صلاحیت بیشتری دارند به مقوله آرمانی پارتو نزدیک شویم. گروه با صلاحیت تر شامل نخبگان است و آن ها که صلاحیت کمتر دارند غیرنخبگان به شمار می روند. اگر به چگونگی توزیع افراد نخبه و غیر نخبه بپردازیم متوجه می شویم که در یک نمونه متعارف، تمام افرادی که در طبقه حاکم قرار دارند نخبه نیستند و بسیاری از افراد که در طبقه محکوم قرار دارند نخبه اند.

رویکرد شایستگی به استعداد

در رویکرد شایستگی استعداد های آدمی به منزله شایستگی های وی در نظر گرفته می شود. این نوع نگاه به ویژه در بستر جریان جهانی شدن و اقتصاد جهانی و با مطرح شدن نظریه های سرمایه انسانی مورد تاکید قرار گرفت. این نظریات اقتصادی استعداد را در چارچوب سرمایه انسانی و به منزله گونه ای شایستگی و مهارت پیشگی برای کنار زدن رقبا در نظر می گیرد.

تعریف مشاوره

مشاوره به معنی همکاری کردن و رای و نظر دیگری را در انجام کاری خواستن است. صاحب نظران مختلف، مشاوره را به طرق گوناگونی تعریف کرده اند. به نظر پاترسون(1974) مشاوره جریانی است که در آن وجود ارتباط خاص بین مراجع و مشاور ضرورت دارد. پاترسون مشاوره را یکی از خدمات راهنمایی می شمارد و ارائه اطلاعات صرف و پند دادن و تلقین عقاید را مشاوره به حساب نمی آورد(شفیع آبادی،1387).

اهداف راهنمایی تحصیلی

هدف به معنی نشانه ی تیر، آن چیزی است که آدمی برای نیل به آن می کوشد و نقطه ی مورد نظر انسان در کاری است. هدف راهنمایی آن است که فرد رهگذر آن از وضع فعلی و امکاناتش آگاه گردد و بر آن اساس اهداف آینده اش را تعیین کند و با انجام اعمال مناسب، ابعاد وجودی اش را رشد دهد. بر این اساس، هدف دیگر راهنمایی آن است که دانش آموزان از طریق آن براساس ویژگی ها و توانایی ها و محدودیت های خود به انتخاب رشته های تحصیلی و شغلی بپردازد و به مطالعه ی دروسی تشویق شوند که یادگیری اش برای ایشان سهل و ممکن بوده و موقعیت و سازگاری ایشان را افزایش می دهد.(شفیع آبادی،1387).

فرایند هدایت تحصیلی در آمریکا

خدمات مشاوره و راهنمایی در آمریکا تقریباً در همه ی دوره های تحصیلی وجود دارد و حسب معمول در همه ی کشورها این امر در دوره ی متوسطه اهمیت زیادی داشته و فرآیند خاصی را برای انجام آن در نظر گرفته اند. علاوه برارایه خدمات مشاوره و راهنمایی که توسط عوامل مستقل در دبیرستانها صورت می گیرد مشاوران حرفه ای که در این زمینه تخصصی دارند به ارایه این خدمات به صورت فردی و گروهی برای دانش آموزان و الدین  آنها می پردازند

فرآیند هدایت تحصیلی در آلمان

نظام آموزش و پرورش در این کشور متکی بر انتخاب بهترین افراد برای مدارس متوسطه بوده است در آلمان چهار نوع دبیرستان وجود دارد که از نظر برنامه های درسی  زبان خارجی و نیاز مناطق متفاوت می بشاد. مدت تحصیل 7 سال است به علت وجود رشته های متنوع بخصوص رشته های فنی و حرفه ای و صنعتی دانش آموزان می توانند بر حسب علاقه رشته مورد نظر خود را انتخاب نمایند. دانش آموزانی که به عللی از عهده­ی ادامه تحصیل برنیایند به مدارس تکمیلی ابتدایی هدایت می شوند که به صورت شبانه روزی و به مدت 2 سال ادامه خواهد داشت.

فرآیند هدایت تحصیلی در فرانسه قبل از جنگ جهانی اول

در آغاز قرن نوزدهم آموزش و پرورش فرانسه دچار چالش گردیده و مورد بازنگری قرار گرفت و کمسیون ریبو شرایط جدیدی را برای احیاء آموزش متوسطه پیشنهاد نمود. در این برنامه به هوش داانش آموز، شخصیت نخبه پروری توجه گردید. دوره­ی متوسطه به یک دوره هفت ساله تبدیل شد که سه ساله پایانی آن جنبه­ی تخصصی داشت

پیشینه تحقیقات خارجی

پژوهش ویرل جرمییجس و همکاران (2011) که به بررسی انتخاب رشته تحصیلات عالیه و نیمرخ فرایند انتخاب رشته دانش آموزان در نمونه ای از دانش آموزان بلژیکی پایه 12 اختصاص دارد، با استفاده از تحلیل خوشه ای پنهان در امتیازات و نوجوانان در مراجعه با مولفه های تصمیم گیری از جمله تمایل، تحقیق، وضعیت تصمیم گیر، تعهد) چهار خوشه قرار گرفتند