مبانی نظری اعتماد سازمانی به همراه مقاله
عنوان مقاله:
-
بررسی رابطه ادراکات از عدالت سازمانی و اعتماد سازمانی در میان کارکنان صدای جمهوری اسلامی ایران
مفاهیم و تعاریف اعتماد سازمانی
تعاریف بسیار گوناگونی از اعتماد در ادبیات نظری وجود دارد. اعتماد اهداف مختلف یا چیزهایی که یک فرد میتواند به آن اعتماد داشته باشد را در بر میگیرد. یک فرد میتواند به جنبه های مختلف رفتار اعتماد داشته باشد و اعتماد میتواند با شرایط رفتار تغییر کند. اعتماد بنیان ها و منابع گوناگونی دارد؛ بنابراین در یک سازمان فرد میتوان به همکاران، مدیر و یا سرپرست خود و یا حتی به سازمان و مدیریت در سطحی بالاتر اعتماد داشته باشد. اعتماد میتواند از روی خیرخواهی و اشتیاق و یا از روی ترس باشد. در تمامی تعاریف این جنبه ها کمابیش به چشم میخورد(نتیوم و سیکس، 2003). مورلینگ هم اشاره میکند که توافق کمی بر روی تعاریف و مفاهیم اعتماد وجود دارد اما معتقد است بر روی شرایطی که تحت آن مسئله اعتماد رخ میدهد توافق اساسی وجود دارد: «آن پدیده ای اجتماعی شامل دو بازیگر یا بیشتر است که در یک بافت اجتماعی قرار گرفته‌اند (مورلینگ، 2005). مجموعه از تعاریف اعتماد و عناصر اصلی آن در جدول صفحه بعد آمده است. ما به برخی از این عناصر در بخشهای بعد اشاره میشود.
اعتماد و خطرپذیری
اکثر محققان بر این عقیده متفق‌القول هستند که خطرپذیری در مفهوم اعتماد محوری است. بر طبق نظر لومان(1988) اعتماد راه‌حلی برای مشکلات ویژه خطرپذیری در رابطه میان افراد است زیرا نگرشی است که امکان خطر کردن را فراهم میکند. هنگامی که افراد راهکار یک فرد را به جایگزینهای آن ترجیح میدهند، علی‌رغم امکان نامید شدن از عمل آن فرد، آنها موقعیت را با اعتماد معین میکنند(کوپمن و بایلسما، 2003).
اعتماد و همکاری
همکاری و اعتماد به طور نزدیک و مثبتی مرتبط هستند. گامبتا(1988) اعتماد را در رابطه به همکاری به طور واضحتری تعریف مینماید:
«هنگامی که ما به فردی اعتماد میکنیم یا اینکه میگوییم او قابل اعتماد است، این احتمال را که او عملی را انجام خواهد داد که برای ما سودمند است یا حداقل ضرر بار نیست را مطرح مینماییم که این امر بسیار کافی به نظر میرسد که به شکلی با او همکاری نماییم» (کوپمن و بایلسما، 2003).
اعتماد و انتظارات
در تعاریف مربوط به اعتماد انتظارات جزء مهمی محسوب میشوند. در اکثر نظریات مانند نظریه ذهنیات و مدلهای ذهنی که چگونگی ایجاد فرایند اعتماد را شرح میدهند انتظارات نقش مهمی را ایفا میکنند. اعتماد بر اساس تجربیات گذشته به عنوان پیش‌فرض محسوب میشود و ما همواره قابلیت اعتماد را فرض میگیریم مگر آنکه شواهدی تازه مبنی بر تخطی از آن مشاهده شود. ذهنیات نمایشگر مانند پیش الگوها در زبان و دسته بندی ها هستند
اهمیت و ضرورت اعتماد سازمانی
در دهه گذشته موضوعات اعتماد در روابط درون سازمانی و بین سازمانی اهمیت روزافزونی در میان دانشمندان سازمانی یافته است که این اهمیت ناشی از تغییرات در ساختار اجتماعی جوامع، روابط اقتصادی و اشکال سازمانی مشروع شده است. با نگاهی به تحلیل رفتن قدرت اجباری تعهدات الزام آور در روابط سلسله مراتبی و نهادهای اجتماعی که بر مجازات رفتارهای منحرف از طریق سلسله مراتب متکی هستند، مکانیسم های دیگری برای نگاهداری بافت سالم اجتماعی مورد نیاز هستند.
مفهوم شناسی های مختلف از اعتماد
تا اواخر دهه نود تحقیقات مربوط به اعتماد تا حد زیادی مفهومی بود، اما در سالهای اخیر محققان تلاششان را به تحقیقات تجربی مبذول داشته اند. به ویژه تحقیقات کمی به سمت مدل‌سازی چشم‌انداز غالب و آزمون فرض گام نهاده اند(مورلینگ و همکاران، 2004).
رویکردهای کلی به اعتماد سازمانی
دو رویکرد کلی نسبت به اعتماد سازمانی و پیشینه های موثر بر آن وجود دارد. دیدگاه ابزاری یا عقلانی در مقابل دیدگاه رابطه ای بیان میدارد که نفع شخصی اولین انگیزه برای تصمیم به اعتماد افراد است. طبق این دیدگاه افراد هنگامی به هرکس اعتماد میکنند که دلایلی برای این اعتقاد داشته باشند که آن فرد در آینده به شیوهای مطلوب با آنها رفتار خواهد کرد و تعاملات آینده نتایج و بازده های مناسبی تولید خواهد کرد. این دیدگاه ابزاری اعتماد پیش بینی میکند که اعضای انجمن های شغلی هنگامی به مدیریت اعتماد میکنند که آنها کارهایی را برایشان انجام دهند.
نظریه هزینه‌های معاملاتی
در داخل دیدگاه عقلانی، نظریه هزینه‌های معاملاتی به خصوص در داخل سازمان‌ها و شرکت‌های کسب‌وکار و تجاری و البته در سایر سازمان‌ها نقش روشنی دارد و اعتماد به عنوان یک مفهوم و متغیر نقش اساسی در آن بازی میکند.
سطوح تجزیه و تحلیل و مطالعه اعتماد
اعتماد در سه سطح مطالعه میشود: رویکردهای کلان به اعتماد سعی در ایجاد ارتباط بین سطح و میزان اعتماد در یک جامعه معین و سطح و آهنگ توسعه آن دارند. کتاب تأثیرگذار فوکویاما با ارائه این نظر که اعتماد عملکرد اقتصادی یک جامعه را تعیین میکند راهی را در پیشرو قرار داد…
اعتماد بین فردی
اعتماد بین فردی از اطلاعات حاصل در مورد تجربه شخصی یک عامل با افراد دیگر به دست میآید. این اعتماد فرآیند محور مبتنی بر روابط فردی بین دو عامل است و بنابراین بسیار خاص است. اعتماد از تاریخ فعل و انفعالات مکرر ناشی نمی شود بلکه شامل تاریخی از روابط معین با شریک مبادله است و بازتاب کیفیت رابطه است. بارت و نز (1996) نشان دادند
اعتماد شبکه ای
اعتماد شبکه ای بر پایه اطلاعاتی درباره فعل و انفعالی است که از شبکه های اجتماعی در شکل شایعات یا رجوعها حاصل میشود. این منبع اعتماد بر پایه پیوندهای غیرمستقیم یک عامل و شریک فعل‌وانفعال با یک واسطه گر است که نقش کلیدی را در پیوند بین دو طرف ایفا می کند. آنچه این نوع اعتماد را از اعتماد دو طرفی متمایز میسازد ماهیت سه‌گانه بودن آن است
اعتماد نهادی
در اعتماد نهادی برخلاف اعتماد عقلانی که بیشتر بر منفعت شخصی بازیگران و منطق اقتصادی حصول نتایج توجه میشود به فرآیندها و نهادها توجه میشود و به عنوان جایگزین بنیادی برای دیدگاه نظریهای بازی شرح داده شده در بالا ارائه میگردد…
اعتماد فعال
اعتماد فعال هم هنگامی است که هیچ قاعده، نقش و مسایل روزمره به هیچ برآورد مربوط از نتایج حاصل وجود ندارد و این بدین معنا است که اعتماد عقلانی و نهادی امکان نخواهد داشت. در این حالت افراد سعی میکنند تا از طریق تعاملشان توالی اعتماد- احترام را خلق کنند که حتی در ابتدا قادر به شرح آن به طور معنادار یا محاسبه عقلانی آن نبودند
نگاه خرد نسبت به اعتماد سازمانی
اما در نمایی جزییتر و فارغ از دستهبندیهای کلی و انتزاعیتر اعتماد در سازمان از دیدگاههای مختلف مورد بررسی قرار گرفته است به این صورت که آیا اعتماد مفهومی یک بُعدی و یا چندبُعدی است. برخی محققان که اعتماد را به عنوان یک حالت روان‌شناختی تعریف کردهاند آن را تک بُعدی دیده ولی اغلب اعتماد را مفهومی چندبُعدی دیدهاند. کاستا (2003)
سه بخش مجزای اعتماد
در اکثر مفهوم پردازیها از اعتماد سازمانی به سه بُعدی بودن اعتماد اشاره شده است. کاستا(2003) سه بعد تمایل به اعتماد، اعتماد ادراک‌شده و رفتارهای مربوط به آن را بر اساس تقسیمبندی میر و همکاران(1996) ارائه میدهد
طبقه بندی مک آلیستر(1995)
مک آلیستر(1995) بین محتوای شناخت محور اعتماد و احساس محور آن تمایز قائل شد و عواملی که بر توسعه هر کدام تأثیرگذار را شرح داد. نوع شناخت محور به وسیله ارزیابیها و محاسبات با دقت از قابلیت اعتماد به دست میآید و نوع احساس محور به وسیله پاسخهای احساسی به طرف دیگر برانگیخته میشود. او اعتقاد دارد که سطح شناخت محور برای ایجاد و برانگیختن پاسخهای احساسی ضروری است و بنابراین آن را مقدم بر بعد احساسی اعتماد میداند(هارتگ و دتز، 2006؛ کاستا، 2003؛ سیکس، 2003
تحقیقات داخلی
موسوی (1392) در پایان نامه خود با عنوان تأثیر شفافیت سازمانی بر اعتماد سازمانی با تبیین نقش جو سازمانی: مطالعه موردی اداره ارشاد استان تهران به این نتیجه رسید که شفافیت سازمانی بر اعتماد سازمانی تاثیرگذار بوده و جو سازمانی این تاثیرگذاری را تعدیل میکند.
